O‘zbekistonga olib kiriladigan mahsulotlar kelajagi qanday o‘zgaradi? Import qiluvchilar qonun hujjatlari talablarini inobatga olgan holda, do‘kon peshtaxlaridagi yuksak standartlarga qanday qilib rioya qilib kelmoqdalar?

Import qiluvchi kompaniyalar hamda suv va salqin ichimliklar ishlab chiqaruvchi korxonalar vakillari bilan eksklyuziv suhbatda biz ko‘plab bahs-munozaralarga sabab bo‘luvchi, lekin biznes uchun ham, davlat uchun ham muhim bo‘lgan jarayon - agregatsiyani joriy etish qanday amalga oshirilishini muhokama qilamiz. Keling, har bir ichimlik va shisha suv ortida turgan muammolar, texnologiyalar va iste’molchi oldidagi mas’uliyat haqida gaplashamiz. Ushbu tizim o‘yin qoidalarini o‘zgartiradi, har bir bosqichda sifat nazorati va mahsulotni kuzatib borishni soddalashtiradi.

Qonunchilik bazasi

Avvalo, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 631-sonli qarori bilan 2024 yil 1 noyabrdan boshlab ichimliklarning birinchi guruhi uchun agregatsiya tizimini joriy etish tasdiqlanganini eslatib o‘tish muhimdir. Ularga meva va sabzavot sharbatlari, gazlangan va gazlanmagan suv, shakar yoki boshqa shirinlik qo‘shilgan yoki qo‘shilmagan PET va shisha idishlardagi ichimliklar kiradi. Mahsulotning ikkinchi guruhi, ya’ni metall idishlardagi, shu jumladan alyumin idishlardagi ichimliklar 2025 yil 1 maydan boshlab agregatsiyalanishi kerak.

2021 yil 15 iyuldan boshlab suvni serializatsiya qilish tizimini sinovdan o‘tkazish tajriba loyihasi boshlangan edi. Ushbu tashabbus doirasida 5 ta ishlab chiqaruvchi operator hisobidan uskunalar oldi va ularga markirovka kodlari bepul taqdim etildi.

Suv va ichimliklarni majburiy markirovkalash dastlab 2022 yil mart oyida boshlanishi kerak edi. Biroq yirik ishlab chiqaruvchilar texnologik jihatdan tayyor emas ekan, shu sababli muddatlar bir necha bor: avval 2023 yil iyuliga, keyin esa 2024 yil martiga ko‘chirildi.

18 noyabr kuni O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Soliq qo‘mitasida majburiy agregatsiyani joriy etishni kechiktirish istagida bo‘lgan biznes vakillari bilan uchrashuv bo‘lib o‘tdi. Qo‘mita 1 dekabrdan keyin muddatni uzaytirishdan bosh tortdi, chunki bir qator kompaniyalar allaqachon agregatsiya jarayonini joriy qilgan edi. Bosqichma-bosqich yuzaga keladigan qiyinchiliklarni muhokama qilish uchun Soliq qo‘mitasi, Savdo-sanoat palatasi vakillari va bevosita tadbirkorlarning o‘zlaridan iborat ishchi guruh tuzish to‘g‘risida qaror qabul qilindi.

O‘zbekistonda agregatsiya va raqamli markirovka tizimini yanada rivojlantirish import qiluvchilar va ishlab chiqaruvchilar bilan faol muloqot qilish bilan chambarchas bog‘liq. Aynan ularning tajribasi va fikr-mulohazalari yangi talablarni joriy etishda asosiy omillarga aylanadi.

Import qiluvchilarning tizimga moslashishdagi roli

«SMART GLOBAL DISTRIBUTION» va «GD Pharm» kabi yirik import qiluvchilar vakillari bugungi kunda o‘z faoliyatida agregatsiyani joriy etishda duch kelgan muvaffaqiyatli keyslar va muammolar bilan o‘rtoqlashmoqda. Ularning ta’kidlashicha, nafaqat ishlab chiqarish liniyalarini texnik modernizatsiya qilish, balki xodimlarni o‘qitish, logistika zanjirlarini yaratish, shuningdek, distribyutorlar bilan hamkorlik qilishning yagona standartini ishlab chiqish muhim bosqich hisoblanadi.

Qosimov Sherzod, «SMART GLOBAL DISTRIBUTION» vakili (Rich, Pulpy va boshqa sharbat mahsulotlarini ishlab chiqaruvchi Rossiyaning «Multon partners» kompaniyasining sharbat mahsulotlari importchisi):

- Agregatsiya bosqichini boshlash uchun qanday tayyorgarlik ishlari amalga oshirildi?

- O‘zbekistonda markirovkalash jarayoni Rossiyaga qaraganda ertaroq boshlangan, bu esa importchilardan tovar zaxirasini oldindan shakllantirish va omborlarda tayyorgarlikni tashkil etishni talab qilgan. Dastlabki bosqichlarda ish qo‘lda olib borildi: biz markirovkalash jarayonini ishlab chiqish, vaqt sarfi va qo‘lda bajarish imkoniyatlarini tekshirish uchun bojxona omborlarida brigadalarni yig‘dik. Hozir bu jarayon professional va tezkor tus oldi.

- Agregatsiya tizimining joriy etilishi import qiluvchi sifatidagi faoliyatingizga qanday ta’sir ko‘rsatdi? Qanday asosiy afzalliklarini ko‘rmoqdasiz?

- Birinchi navbatda, mahsulotni hisobga olish va elektron hisobvaraq-fakturalarni shakllantirishni ajratib ko‘rsatish kerak, bu yerda agregatsiyalangan kodga kiruvchi 12 mingdan 60 minggacha mahsulotni o‘z ichiga olishi va hammasi bitta kod orqali ko‘rsatilishi mumkin. Ya’ni qog‘ozlar jamlanmasining zaruriyati yo‘qoladi, tovarning butun ro‘yxati bir qatorga sig‘adi.

- Agregatsiya savdo hamkorlaringiz va yetkazib beruvchilaringiz bilan o‘zaro munosabatlarga qanday ta’sir qiladi? Tizim yanada shaffof va samarali bo‘ldimi?

- Endi, agregatsiya tufayli, biz do‘konlardagi mahsulotlar «kulrang» import bilan emas, balki bizning hamkorimiz tomonidan rasmiy ravishda yuklab jo‘natilganiga ishonch hosil qilishimiz mumkin. Bu savdo nuqtalariga qonuniy yetkazib berishga o‘tishga yordam beradi va iste’molchiga sifat kafolatini ta’minlaydi. Biz esa bozorni «oq» sifatli mahsulotlar bilan to‘ldirishimiz kerak.

Qodirberdiyeva Zarina, «GD Pharm» vakili:

- Agregatsiyaga tayyorgarlik jarayonida qiyinchiliklar paydo bo‘ldimi? Agar shunday bo‘lsa, aynan qanday qiyinchiliklar?

- Ha, ayniqsa, mahsulotni sertifikatlash bosqichida ma’lum qiyinchiliklar bo‘lgan. Mahsulot sertifikatlashdan oldin to‘liq markirovka qilinishi kerakligi sababli, bu vaqtni oshiradi va tovarning bozorga chiqishini kechiktirishi mumkin. Shunga qaramay, uzoq muddatli istiqbolda bu jarayonlar har bir bosqichda tovarlar ustidan nazoratni yaxshilash imkonini beradi.

- Agregatsiyani joriy etishdan uzoq muddatli istiqbolda qanday moliyaviy foyda ko‘rasiz? Bu qaror biznesingiz uchun iqtisodiy jihatdan maqsadga muvofiq bo‘ldimi?

- Ushbu davrda biz agregatsiyadan keladigan moliyaviy natijalarni endigina baholay boshlayapmiz, ammo hozirning o‘zidayoq zaxiralarni boshqarish xarajatlarini kamaytirish va hisobning aniqligini oshirish uchun salohiyatni ko‘rib turibmiz. Kelajakda bu bizga jarayonlarni optimallashtirish va xarajatlarni kamaytirishga yordam beradi.

- Agregatsiya tufayli biznesni kengaytirish uchun qanday qo‘shimcha imkoniyatlar ochildi? Siz assortimentni kengaytirishni rejalashtiryapsizmi yoki hajmlarni oshirishni rejalashtiryapsizmi?

- Agregatsiya biz uchun ko‘lamni kengaytirish uchun yangi imkoniyatlarni ochadi. Biz ularning assortimentini kengaytirish va yetkazib berish hajmini oshirish imkoniyatlarini ko‘rib chiqmoqdamiz, bu esa ular bilan yanada samarali ishlash va bozorda o‘z mavqeini mustahkamlash imkonini beradi.

Agregatsiyani nafaqat import qiluvchilar, balki mahalliy ishlab chiqaruvchilar ham faol joriy etmoqda. Shuning uchun biznesning bu boradagi fikrini bilish ham muhim.

Bababekov Axatbek, «PULSAR GROUP BREWERY» MChJning markirovkalash bo‘limi katta mutaxassisi, limonadlar, «Pulsar Zero» ichimliklari va «OASIS» suvi ishlab chiqaruvchisi:

- Agregatsiyani joriy etishning dastlabki bosqichi qanday o‘tdi?

- Birinchi bosqichda biz ishlab chiqarish sexlarimiz uchun quyish liniyasining kerakli tezligini hisobga olgan holda kodlarni kiritishi mumkin bo‘lgan applikatorlarni izlash bilan shug‘ullandik. Ikkinchi bosqichda biz ham yakka, ham guruhli kodlarni o‘qish uchun skanerlarni qidirdik. Ushbu muammoni hal qilish uchun biz kodlarni qo‘llash uchun tayyor texnik yechimga ega bo‘lgan integratorga murojaat qildik. Dastur bizning applikatorlarimiz va skanerlarimiz bilan ishlash uchun moslashtirilgan va ishlab chiqarish liniyasi tezligining muvofiqligini ta’minlagan holda takomillashtirilgan. Integrator, shuningdek, dastur bizning shartlarimizga maksimal darajada mos kelishi uchun o‘zgartirishlar kiritdi va liniyada kodlarni kiritish va hisobotlarni shakllantirish jarayonini avtomatlashtirdi.

- Agregatsiya tizimining joriy etilishi sizning ishlab chiqaruvchi sifatidagi ishingizga qanday ta’sir ko‘rsatdi? Qanday asosiy afzalliklarini ko‘rmoqdasiz?

- Markirovkalash va agregatsiyalashning afzalligi shundaki, kodlarni kiritish va o‘qish jarayoni o‘ziga xos bo‘lib, dilerlar va savdo nuqtalarida tovarni iste’molchiga yetkazish va uni o‘qish bilan bog‘liq muammolar yo‘q. Kod talablarga muvofiq qo‘llanilgan va mahsulotga yopishib turadi, deformatsiyalanmaydi va yakuniy iste’molchi har doim kodni skanerlashi va ushbu mahsulot haqidagi ma’lumot olishi mumkin.

- Agregatsiya tizimidan foydalanish boshlanganidan keyin mahsulot hisobi va nazoratida qanday o‘zgarishlarni kuzatdingiz? Partiyalar va yuklarni kuzatish osonlashdimi?

- Agregatsiya va markirovkalangan mahsulot ma’lumotlariga ko‘ra, buxgalteriya o‘z tizimida ko‘chirish, hisobga olish, hisobot va hisobdan chiqarish, shuningdek, filiallarning mahsulotlari qoldig‘i amalga oshiriladigan aniq partiyani ko‘radi. Bu o‘z mahsulotini nazorat qilish va uning qoldiqlarini hisobga olish imkonini beradi.

Bozor ishtirokchilarining fikriga ko‘ra, agregatsiyani joriy etish ijobiy dinamika bilan kechadi, degan xulosaga kelish mumkin. Bu importchilar va mahalliy ishlab chiqaruvchilarning biznesning umumiy rivojlanishiga hissa qo‘shadigan jarayonlar samaradorligini oshirishdan manfaatdorligini tasdiqlaydi.