Bu endi haqiqat: do‘kondagi har bir qadam va har bir xarid osonroq, ko‘proq ma’lumot beruvchi, xavfsizroq va ishonchliroq bo‘ladigan dunyo. Zamonaviy texnologiyalar va ma’lumotlar almashish tizimi mahsulotlar haqida kerakli ma’lumotlarni bir zumda olish va ishlab chiqarishdan do‘kon peshtaxtasigacha bo‘lgan butun yo‘lni kuzatish imkonini beradi.

Bozorimizda alohida talabga ega bo‘lgan alkogolsiz gazlangan va gazsiz ichimliklar iste’molchilari bugungi kunda davlat tomonidan belgilangan qoidalardan foydalangan holda o‘zlarini kontrafakt yoki qalbaki mahsulotlardan himoya qilishlari mumkin. Bular mahalliy ishlab chiqaruvchilar uchun ham, import mahsulotlari distribyutorlari uchun ham ma’lum bir mahsulot segmentida amal qiladigan «raqamli markirovkalash» qoidalari hisoblanadi. Xaridorga idishdagi (shisha, plastik yoki alyuminiy) noyob markirovka kodini skanerlash va kerakli ma’lumotni bilish uchun faqat smartfonidan foydalanish qoladi.

HAMMASI QANDAY BOShLANGANDI

«Raqamli markirovka»ni joriy etish O‘zbekistonda 2021 yil 1 yanvardan alkogol ichimliklari va tamaki mahsulotlari segmentidan boshlangan. Har bir mahsulot birligini hisobga olish bozorda kontrafakt va qalbaki mahsulotlarga qarshi samarali kurashishga ko‘maklashdi.

Kelgusi yilning 1 noyabridayoq Vazirlar Mahkamasining «Suv va salqin ichimliklarni majburiy raqamli markirovkalash tizimini joriy etish to‘g‘risida»gi 631-son qarori qabul qilinib, bozorni texnik va tashkiliy jihatdan yangi talablar asosida qayta qurishga ulgurishi uchun uni bosqichma-bosqich joriy etish jadvali tasdiqlandi. Shunday qilib, 2024 yil mart oyidan boshlab birinchi guruh uchun suv va salqin ichimliklar, 2024 yil 1 avgustdan esa ikkinchi guruh - alyuminiy idishlardagi alkogolsiz ichimliklarni majburiy markirovkalash boshlandi.

«Raqamli markirovka»ni joriy etish uchun asoslar yetarli edi. Shubhali tarkibga ega bo‘lgan qalbaki ichimliklarni chakana savdoda sotish holatlarining ko‘payishi eng hayajonli omil bo‘ldi. Ayniqsa, Farg‘ona va Jizzax viloyatlarida mashhur brendlar ichimliklarining ilgari ishlatilgan shishalari noma’lum suyuqlik bilan to‘ldirilgan, qayta muhrlangan va xaridorlarga mashhur savdo markalarining asl mahsuloti uchun berilgan yashirin sexlar bilan bog‘liq avvalgi holatlar shov-shuvga sabab bo‘ldi.

Bozorga original ichimliklarni yetkazib beruvchi, lekin bojxona va soliq tizimlarini chetlab o‘tib, ko‘pincha mahsulot sifatini saqlash uchun zarur bo‘lgan tashish va saqlash shartlarini buzadigan «yashirin import» iste’molchiga qanday xavf solayotganini tushunish unchalik qiyin emas.

Xalqaro «Antikontrafakt» assotsiatsiyasi birinchi vitse-prezidenti Baysolt Hamzatovning so‘zlariga ko‘ra, global miqyosda idishli suv ishlab chiqarish eng tez o‘suvchi va daromadli korxonalardan biri bo‘lib, suvning noqonuniy aylanishi bozorning 25 dan 80 foizgacha qismini qamrab olishi mumkin.

O‘zbekiston 37 million aholiga ega bo‘lgan Markaziy Osiyodagi eng gavjum mamlakat va jozibador savdo maydoni sifatida bu omillarning barchasini e’tiborsiz qoldira olmaydi. Shu bois, hukumat tomonidan qalbaki mahsulotlar va noqonuniy aylanmaga qarshi kurashish uchun innovatsion yechimlarni joriy etishga katta e’tibor qaratilmoqda. «Raqamli markirovka» bozorni himoya qilishning samarali usullaridan biriga aylanadi, bu tovarning kelib chiqishini, haqiqiyligini va hatto ishlab chiqarish joyidan yakuniy sotuv joyigacha bo‘lgan yo‘lni aniq va darhol aniqlashga imkon beradi.

Ammo bu tizim soat kabi ishlashi uchun ishlab chiqaruvchilar ham, distribyutorlar ham, jamiyatning o‘zi ham jarayonga to‘liq qo‘shilishi muhimdir, ular uchun raqamli markirovka mahsulotning aslligi va shaffofligining asosiy ko‘rsatkichi bo‘lishi kerak, mahsulotni sotib olishda markirovkani skanerlash esa odatga kirishi, iste’mol madaniyatining bir qismi bo‘lishi kerak.

MARKIROVKANING JORIY ETILIShI IChIMLIKLAR QIYMATIGA QANDAY TA’SIR QILDI?

Salqin ichimliklarni ishlab chiqaruvchilar va chakana sotuvchilar uchun bu yangilik ma’lum xarajatlarga aylandi, bu oxir-oqibat chakana narx va iste’mol talabiga sezilarli ta’sir ko‘rsatishi mumkin degan fikr mavjud.

Shundaymi o‘zi? Raqamli markirovka salqin gazlangan va gazlanmagan ichimliklar rasmiy distribyutorlarining ishini qanchalik osonlashtiradi yoki murakkablashtiradi? Bu haqda bizga ANTRIA HOLDING transchegaraviy savdo, chakana va ulgurji savdo yo‘nalishi bosh direktori Mariya MAKAROVA so‘zlab berdi.

- Xoldingimiz bo‘linmalaridan biri 15 yildan buyon Avstriyada ishlab chiqarilgan mashhur va o‘zbek iste’molchilariga yoqadigan «Red Bull» energetik ichimligini tarqatish bilan shug‘ullanadi. Yaqinda esa biz Gruziyadan «Nabeglavi» mineral gazli suvi va «Yippy» bolalar sharbatli ichimliklarini yetkazib berishni boshlaganmiz.

- Bu to‘g‘ridan-to‘g‘ri riteylmi, ishlab chiqaruvchilardan to‘g‘ridan-to‘g‘ri taqdim etiladimi?

- Siz oziq-ovqat kabi segmentda ishlayotganingizda, mahsulot xavfsizligini ta’minlash masalasi eng muhimiga aylanadi va bu yerda mas’uliyat darajasi juda yuqori. Shuning uchun yetkazib berish bilan biz o‘zimiz shug‘ullanamiz va faqat bevosita ishlab chiqaruvchilardan olib kelamiz. Va O‘zbekistonga kelgan har bir yangi partiyaning ortida avval ishlab chiqaruvchi korxonadan yurtimizgacha, keyin esa O‘zbekiston ichidagi har bir chakana savdo nuqtasigacha aniq tuzilgan logistika zanjiri mavjud. Xolding butun respublika bo‘ylab zamonaviy omborlar tarmog‘iga ega bo‘lib, ularda umumiy hisobda 1000 ga yaqin kishi, shu jumladan yakuniy sotuvchilar bilan doimiy qayta aloqada bo‘lgan professional treyderlar ishlaydi.

– Siz qalbakilashtirish va kontrafakt holatlariga duch kelganmisiz?

- Biz bozorni tashkilotimiz formati imkon bergan darajada kuzatib boramiz. Ba’zi chakana savdo shoxobchalari norasmiy ravishda olib kelingan «Red Bull»ni, ehtimol, tashish va saqlash shartlarini buzgan holda sotishiga duch kelishdi. Ammo yaqin vaqtgacha oddiy iste’molchi buni tushunishi juda qiyin edi, shuningdek, bevosita chakana savdoni nazorat qiluvchi organlarga ham tafsilotlar va hujjatlarni o‘rganmasdan, u yoki bu mahsulot peshtaxtaga qayerdan kelganini darhol aniqlash qiyin edi. Bugungi kunda «raqamli markirovka» joriy etilishi bilan vaziyat asta-sekin va tubdan o‘zgara boshladi. Har qanday odam smartfon va «Asl Belgisi» maxsus ilovasi yordamida mahsulot qachon va qayerda ishlab chiqarilganini, kim tomonidan va qanday muddatlarda O‘zbekistonga va undan keyin zanjir bo‘ylab yetkazib berilganini bilib olishi mumkin.

- Hozir bizning bozordagi barcha rasmiy Red Bull partiyalari allaqachon markirovkalangan, do‘konlarga borib, ularni skanerlash mumkinmi?

- Energetik ichimliklar 2024 yil 1 avgustdan majburiy markirovka qilinadi, shuning uchun chakana savdoda belgilangan muddatgacha olib kirilgan partiyalar hali ham mavjud. Ammo Red Bull’ning barcha yangi partiyalari allaqachon markirovka qilingan va yetkazib berish jadvaliga ko‘ra, joriy yilning oktyabr oyida O‘zbekistonga olib kelinadi. Plastik va shisha qadoqdagi gazlangan va gazlanmagan alkogolsiz ichimliklar segmentiga tegishli bo‘lgan boshqa barcha chakana savdo mahsulotlarimiz, xususan, «Nabeglavi» mineral gazlangan suv va «Yippy» bolalar ichimligi 2024 yil mart oyidan boshlab Vazirlar Mahkamasining qaroriga va «raqamli markirovka»ga o‘tishning bosqichma-bosqich jadvaliga muvofiq markirovkalanadi. Ushbu mahsulotlarda iste’molchilar Data Matrix raqamli kodini darhol payqashlari, «Asl Belgisi» ilovasi orqali esa ishlab chiqaruvchi, yetkazib beruvchi va logistika bo‘yicha kerakli ma’lumotlarni aniqlashtirishlari mumkin.

- «Raqamli markirovka»ning joriy etilishi mahsulotning yakuniy qiymatiga, ya’ni iste’molchining cho‘ntagiga qanchalik kuchli ta’sir ko‘rsatdi?

- Maxsus uskunalar sotib olish va ularni ishlab chiqarish zanjiriga kiritish biz uchun xarajatlarning asosiy moddasi bo‘ldi. Shunday qilib, «Red Bull» ishlab chiqarishida faqat O‘zbekistonga jo‘natishga tayyorlanayotgan energetiklar partiyalari uchun maxsus uskunalar o‘rnatildi. Zero, ushbu uskunalar har bir alyuminiy bankada aynan bizning davlatimiz tomonidan va aynan bizning bozorimiz uchun tartibga solingan noyob markirovkani yaratadi. Xuddi shunday amaliyot avval ham Gruziyada ishlab chiqarilgan «Nabeglavi» suvini va «Yippy» bolalar ichimligini markirovka qilish uskunalarini o‘rnatish bilan bog‘liq edi. Lekin biz buni oxirgi xaridorga sezdirmaslikka harakat qildik. Albatta, barcha yangiliklar ma’lum xarajatlarni talab qiladi, agar faqat biznes foydasi nuqtai nazaridan gapiradigan bo‘lsak, ular darhol o‘zini oqlamaydi. Ammo iste’molchilar oldidagi biznesning ijtimoiy mas’uliyati nuqtayi nazaridan gapiradigan bo‘lsak, shuningdek, biz shunchaki davlat tomonidan belgilangan dolzarb me’yorlarga rioya qilishimiz kerakligini hisobga olsak, bu xarajatlarning barchasi shubhasiz o‘zini oqlaydi va mantiqan to‘g‘ri bo‘ladi. Axir, pirovardida, bu bizni, avval boshdanoq davlat qoidalariga rioya qiladigan, barcha zarur bojlar, soliqlar, xarajatlarni to‘laydigan, iste’molchilarga sifatli va xavfsiz original mahsulotni kafolatlaydigan rasmiy riteylerlarni ham himoya qiladi.

KEYIN NIMA BO‘LADI?

Raqamli markirovka - bu kontrafakt mahsulotlarga qarshi kurashda vosita xolos. To‘laqonli samaradorlik uchun ko‘plab asosiy tomonlarning ishtiroki zarur. Bunga vijdonsiz ishlab chiqaruvchilar yoki yetkazib beruvchilarni aniqlaydigan sertifikatlashtirish organlari, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Soliq qo‘mitasi, Davlat bojxona qo‘mitasi (DBQ) kiradi. 2024 yil 30 mayda Prezidentning 203-sonli qarori qabul qilinib, unda mahsulotlarni raqamli markirovkalashni joriy etish bo‘yicha keyingi qadamlar, shuningdek, ishlab chiqaruvchilar va distribyutorlar o‘rtasidagi talablarni e’tiborsiz qoldirishda ta’sir choralari belgilandi.

Ammo tartibga soluvchilar va nazoratchilar zanjiridagi oxirgi va eng muhim bo‘g‘in, shubhasiz, iste’molchilarning o‘zidir. «Asl Belgisi» ilovasi yordamida ular markirovka qilinmagan qalbaki mahsulotlarni aniqlashlari va duch kelgan qoidabuzarliklar haqida darhol xabar berishlari mumkin. «Asl Belgisi» veb-saytida suv va salqin ichimliklar uchun raqamli markirovkani joriy etish bo‘yicha barcha zarur ma’lumotlar va bosqichlar bilan tanishish mumkin.

Faqat barcha tomonlarning faol ishtiroki tufayli ijobiy natijaga erishish, bozorni asta-sekin kontrafakt va qalbaki mahsulotlar uchun yopib qo‘yish mumkin. Bu oziq-ovqat xavfsizligiga qo‘yilgan yana bir muhim qadamdir.