Яқинда бир дўстимиз хавотирини айтиб қолди: бакалавр босқичида таҳсил олаётган фарзанди магистратурани хорижда ўқимоқчи экан.

— Бунинг нимаси хавотирли, сўрайман ундан.

— Ўғлимнинг четда таълим олишига қарши эмасман, фақат ўша ёқларда қолиб кетишини истамайман, дейди у.

Ҳа, ёшлар учун хорижда таълим олиш имконияти анча кенгайган. Жамғармалар, грантлар, стипендиялар, халқаро университетларнинг ҳамкорлик дастурлари орқали кўплаб ёшларимиз чет элда ўқишга муваффақ бўлишмоқда.

Таълим олиш, ишлаш учун чегаралар деярли қолмаган. Миграция — табиий жараён. Хорижда ишлайдиган, бизнес юритадиган юртдошларимизнинг ҳам иқтисодиётимизга фойдаси бор. Камида валюта кириб келади. Албатта, кучли кадрларнинг, ақл эгаларининг она юртида эмас, хорижда ишлаши бироз аламли. Чунки ўзимиз ҳам муҳтожмиз бундай кадрларга.

«Умидчи»ларнинг ҳафсаласи нега пир бўлганди?

Ўтган асрнинг 90-йиллари охирлари ва 2000-йилларнинг бошларида «Умид» жамғармаси орқали юзлаб ёшлар АҚШ, Европа, Япония, Жанубий Корея ва бошқа ривожланган мамлакатларнинг етакчи университетларида таълим олганди.

«Умидчи»лардан бири, Рақамли ривожланиш вазири Шерзод Шерматов чет элда таълим олган ёшларнинг айримлари Ўзбекистонга келгандан кейин турли сабаблар билан давлат ишини ташлаб, ҳатто чет элга қайтиб кетиб қолишганини айтганди.

— Биринчидан, «умидчи»лар ўқишни битириб келгач, аксарият ҳолларда уларни мутахассислиги ва хоҳишига қараб эмас, балки комиссиянинг қарорига қараб иш жойларига тақсимланган. Масалан, Фонд бозорида деривативларни бошқаришни ўқиб келган мутахассис вилоят ҳокимиятига жўнатилган...

Иккинчидан, «умидчи» борган ишхонасида ойлик маош пастлиги, шароит йўқлиги эса оилани ҳалол боқиш учун бошқа иш излашга ундаган. Бундан ташқари, уни мутахассис сифатида қабул қилмасдан, балки ўзига хавф сифатида кўрадиган раҳбарларга дуч келгани эса энг катта салбий ҳолатларнинг юзага келишига сабаб бўлган. Бундай «раҳбар»лар туфайли бошида жуда катта ниятлар билан Ўзбекистонга қайтиб келиб, мамлакатимиз ривожига чин дилдан ўз ҳиссасини қўшмоқчи бўлган кўпчиликнинг умиди пучга чиққан.

Ҳозирги кунда давлат ишида фаолият юритиб келаётган ва юқори лавозимларга кўтарилган «умидчи»ларнинг омади айнан у ишлаётган жойида уни мутахассис сифатида қадрлайдиган раҳбарга учраганидир. Бундай раҳбарлар уларга қўшимча шароит ҳам яратиб берган ва имкони борича қўллаб келган.

Биринчи Президентимиз ташаббуси билан тузилган «Умид» жамғармасидан ҳам умидлар катта эди, лекин жойлардаги ижрочи «раҳбар»ларнинг масъулиятсизлиги ва баъзи ҳолатларда ҳақиқий зараркунандалиги туфайли, шунча сармоялар эвазига шаклланган тайёр юқори малакали кадрлар давлат хизматини ташлаб кетишларига сабаб бўлган, — дея қайд этганди Шерзод Шерматов.

Гарчи, давлат жамғармаси орқали чет элда ўқиб қайтган «умидчи»лар билан ишлашда шу каби хатоларга йўл қўйилган бўлса-да, бу тизим барибир ўзини оқлаган эди.

Таълимга киритилган ҳар қандай сармоя ўз мевасини беради. Буни мамлакатимизга қайтиб, юрт ривожи учун астойдил бел боғлаган «умидчи»ларнинг бугунги кунда қатор вазирлик ва идораларни бошқараётганидан ҳам кўриш мумкин.

Шахсий кузатувларга кўра, сўнгги йилларда хорижда ўқиб, ишлаб, тажриба  орттириб қайтиб келаётган ёшларимиз сони ҳам кам эмас.

Мисол учун, «Amazon»да ишлаб, Нукусга қайтиб келган Бекназар Абдукамолов стартап лойиҳасига «Facebook»дан 3 миллион доллар жалб қилганди. Бугунги кунда унинг активлари 15 миллион долларга баҳоланмоқда.

Facebook ва EPAM каби бир қатор йирик компанияларда ишлаб, орттирган тажрибаларини юрт равнақи, халқимизнинг фаровонлиги учун қўллаб келаётган Нуруддин Иминохуновни ҳам мисол келтириш мумкин.

Ўзбекистон тарихида кузатилмаган воқелик

«Умид» ва «Истеъдод» фондларининг тажрибаларидан фойдаланган ҳолда, уларнинг вазифаларини замонавий талабларга мос равишда давом эттириш учун 2018 йили «Эл-юрт умиди» жамғармаси ташкил этилди. Шу билан Ўзбекистон ёшларининг хорижда таҳсил олиши бўйича янги тўлқин пайдо бўлди.

Ҳозирги вақтда дунёдаги «топ» олийгоҳларда 1,5 мингдан зиёд талабаларимиз таҳсил олмоқда. Бу Ўзбекистон учун тарихда кузатилмаган воқелик. 

Ўтган 25 йил ичида давлат ҳисобидан 800 нафар ёшлар хорижга ўқишга юборилган бўлса, биргина «Эл-юрт умиди» жамғармаси орқали сўнгги 7 йилда 3 баробар кўп ўғил-қизларимиз бундай имкониятга эга бўлди.

Ўзбекистоннинг «олтин фонди»

Президентнинг яқинда қабул қилинган фармонига (ПФ-61-сон, 26.03.2025 й.) кўра, 2025 йилдан «Эл-юрт умиди» жамғармасининг янги стипендия йўналиши сифатида «Ёрқин истеъдод» лойиҳаси жорий этилади ва ушбу йилда лойиҳа учун 300 миллиард сўм ажратилади.

«Эл-юрт умиди» жамғармаси орқали хорижий мамлакатларда таълим олиб қайтган стипендиатлар миллий кадрлар захирасига тўғридан-тўғри киритилади ҳамда улар давлат органлари, ташкилотлари ва муассасаларига танловсиз ишга олинади.

Бир сўз билан айтганда, чет элда таълим олган ёшлар ватанимизда ўз соҳаси бўйича юқори маошли иш билан таъминланади. Бунинг учун «Мамлакат олтин фонди ҳамжамияти» тузилади. У орқали иқтидорли ёшлар ягона платформада бирлаштирилади.

Шунингдек, 2025 йил 1 июндан:

• нуфузли халқаро рейтинг ташкилотларининг юқори 100 талик рўйхатига киритилган хорижий олий таълим ташкилотларида илмий даража (PhD ва унга тенглаштирилган бошқа илмий даража) олган 35 ёшгача бўлган мутахассисларга уй-жой сотиб олиш учун уй-жой жойлашган ҳудуддан келиб чиқиб, ўн йил муддатга БҲМнинг 2 150 бараваригача миқдорда фоизсиз ссуда ажратилади;
• нуфузли халқаро фан олимпиадалари ғолиб ва совриндорларига тўланадиган бир марталик пул мукофотининг амалдаги миқдорлари 5 бараварга оширилади (аввал 14 минг доллар атрофида эди, энди 70 минг доллардан ошади).

Номдор университетларда ўқиш қанчага тушади?

Harvard, Yale, Princeton, Columbia каби «Печак лигаси»нинг энг зўр университетларида ўқиш бир талабага йилига ўртача 85.000 долларга айланади. Бу тахминан 1 миллиард 70 миллион сўм дегани.

Демак, давлатимиз хорижга юборилаётган талабаларнинг ўқиши учун шунча харажатни ўз зиммасига олади.

Бундан ташқари, Ўзбекистонда янги 6 босқичли Миллий дастур ҳам ишга тушади. Бу дастур орқали дастлаб 3000 нафар иқтидорли ўқувчи танлаб олинади. Уларга Президент ва ихтисослашган мактаблардан 208 нафар маслаҳатчи бириктирилади. Ўқувчилар Ренессанс оромгоҳида йил давомида 3 ҳафталик интенсив ўқув курсларда ўқитилади. Яхши натижа кўрсатган 40 нафари «Печак лигаси» университетларига тажриба алмашиш учун юборилади.

Инсон қадри

Илгари олий таълимда 1 та ўрин учун камида 10 нафар йигит-қиз кураш олиб борар эди. Қисқа даврда олийгоҳлар сони 3 баробар оширилди. Тизимда қамров 42 фоизга етди. Хотин-қизларга контракти давлат томонидан қоплаб берилаётгани ҳисобига талаба қизлар сони 11 карра кўпайди.

«Ўзбекистон – 2030» стратегиясига кўра, 2030 йилга бориб ёшларнинг камида 50-60 фоизини олий таълим билан қамраб олиш кўзда тутилган.

Ўзбекистон — иқтидорли ва тиришқоқ ёшларга бой мамлакат. Давлатимиз хорижда ўқиш иштиёқидаги ҳеч бир йигит-қизга тўсиқ бўлмайди, аксинча, уларни қўллаб-қувватлайди. Ишончимиз комил, Ўзбекистоннинг истеъдодли ёшлари ўз билими билан жаҳонни забт этишади. Ота-оналар ҳам фарзандларини қўллашда давом этишса, бу маррага тезроқ эришамиз.

Қолаверса, ҳозир давлат органлари ва ташкилотларида ҳам салоҳиятли кадрлар қадрланади, паст ойлик маош билан улар давлат ишидан бездирилмайди. Аввалги давр билан еру осмончалик фарқ бор бу масалада. Шундай экан, бехавотир хорижда ўқинг ва юртга қайтиб, яқинларингиз бағрида ўзингиз учун севимли, жамият учун фойдали ишингиз билан шуғулланинг.