Минтақада иқлим ўзгариши, буғланиш даражасини оширувчи газлар ва атмосфера ифлосланиши муаммолари таъсирида трансчегаравий дарёлар оқими ва биохилма-хиллик қисқармоқда.

Ш.Мирзиёев («Янги Ўзбекистоннинг «яшил» тараққиёт йўли» китобидан)

Айни вақтда Самарқанд шаҳрида иқлим форуми давом этяпти. Европа Иттифоқи, Марказий Осиё ва дунёнинг бошқа давлатларидан келган сиёсатчилар, олимлар ва мутахассислар кўплаб масалалар қаторида энг долзарб бўлган сув етишмовчилигини ҳам муҳокама қилмоқдалар.

Xabar.uz ахборот таҳлилий портали бу масалага атрофлича эътибор қаратди.

Вазият

Марказий Осиё – сув ресурслари танқислиги ва трансчегаравий дарёларга юқори даражада боғлиқ бўлган минтақа. Ҳарорат кўтарилиши, ёғингарчилик режими ўзгариши ва музликларнинг қисқариши сувнинг ҳажми ва сифатига таъсир кўрсатяпти, муаммоларни кучайтирмоқда. Бундай шароитда сув ресурсларини биргаликда бошқариш ва янги воқеликларга мослашиш ягона ечим бўлади. Сув йўқ жойда, келажак ҳам бўлмайди. Келажакни фақат биргаликда асрашимиз мумкин.

Айнан шу сабабга кўра Ўзбекистон иқлим форуми ташаббускори бўлди.

Хавф

Марказий Осиё – иқлим ўзгариши оқибатларига энг заиф минтақалардан бири. Ҳароратнинг кўтарилиши кўл ва бошқа ҳавзалардаги сувнинг буғланиши, дарё оқимининг пасайиши ва музлик сувлари захираларининг қисқаришига олиб келмоқда. Сув танқислиги қишлоқ хўжалиги, энергетика ва экологик муаммоларни кучайтириб, ижтимоий ва сиёсий ҳолатнинг кескинлашишига олиб келиши мумкин.

Иқлим ўзгариши, шунингдек, қурғоқчилик ва сув тошқинлари каби экстремал об-ҳаво ҳодисалари доимий муаммоларни келтириб чиқаради. Қурғоқчилик ҳосилдорликнинг пасайиши, чорва молларининг қирилиши ва аҳоли яшаш шароити ёмонлашишига олиб келса, сув тошқинлари инфратузилмага ва иқтисодиётга катта зарар етказади.

Ҳамкорлик

Сув ресурсларини бошқаришда бутун минтақа давлатларидан сиёсий, иқтисодий, ижтимоий ва экологик жиҳатларни ўз ичига олган комплекс ёндашув лозим. Сув минтақадаги фойдаланувчилар ўртасида адолатли ва барқарор тақсимланиши шарт. Бунинг учун эса турли ўйинчиларнинг ҳаракатларини мувофиқлаштириш талаб қилинади.

Ҳамкорлик қуйидаги жиҳатларда кўриниши керак:

• Сув захираларини прогнозлаштириш ва режалаштириш: сув ресурсларини прогнозлаштириш ва моделлаштиришда замонавий усулларидан фойдаланиш лозим, бу келажакда сувнинг мавжудлигини аниқроқ баҳолаш ва иқлим ўзгаришларини ҳисобга олган ҳолда фойдаланишни режалаштириш имконини беради.
• Қишлоқ хўжалигида сувдан фойдаланишни оптималлаштириш: Қишлоқ хўжалиги Марказий Осиёда сувнинг энг катта истеъмолчиси ҳисобланади. Сув тежовчи технологиялар – томчилатиб суғориш ва қурғоқчиликка чидамли экин навларидан фойдаланиш, шунингдек, суғориш тизимларини бошқаришни такомиллаштириш лозим. Ўзбекистон бу масалада олдинга катта қадам ташлашга интилмоқда.
• Саноат ва коммунал хўжаликда сувдан фойдаланиш самарадорлигини ошириш: сувдан қайта фойдаланиш технологияларини жорий этиш, сув қувурларидаги йўқотишларни камайтириш, аҳоли ўртасида сувни тежашни рағбатлантириш керак.
• Трансчегаравий сув ресурсларини бошқаришни яхшилаш: Марказий Осиёда Амударё ва Сирдарё каби йирик трансчегаравий дарёлар мавжуд. Адолат, барқарорлик ва ўзаро манфаат тамойилларига асосланган ҳолда ушбу дарёларни биргаликда бошқариш механизмларини ишлаб чиқиш ва жорий этиш минтақанинг энг муҳим масаласидир.
• Сувга ҳавзаларини сақлаш: сувдан фойдаланишни режалаштиришда экологик эҳтиёжларни ҳисобга олиш, сув-ботқоқ ерлари ва сувга боғлиқ бошқа экотизимларни сақлаш ва тиклаш бўйича чора-тадбирлар ишлаб чиқишни назарда тутади. Оролни йўқотганимиз ҳамма учун дарс бўлиши ва тегишли хулоса чиқариш шарт. Акс-ҳолда бугунги муаммолар 20 йилдан сўнг ҳеч нарса бўлмай қолади.

Истиқбол

Сув ресурсларини биргаликда бошқариш шунчаки техник ечим эмас, балки сиёсий ирода, халқаро ҳамкорлик ва барча манфаатдор томонларнинг иштирокини талаб қиладиган комплекс ёндашувдир. Фақат биргаликдаги саъй-ҳаракатлар орқалигина иқлим ўзгариши шароитида Марказий Осиёда барқарорликни таъминлаш мумкин.

Хурсанд қиладиган томони, минтақадаги давлатлар буни тушунади. Самарқандда бўлиб ўтаётган иқлим форуми бунга яққол мисол бўла олади.

Марказий Осиё – умумий уйимиз. Унинг тинчлиги ва фаровонлигини таъминлаш эса ҳар биримизнинг зиммамиздаги вазифадир. Президент Шавкат Мирзиёев форум давомида таъкидлаб ўтганидек, минтақа аҳолиси яна 25 йилдан сўнг 100 миллиондан ошади, унумдор ерлар эса тез суръатларда қисқариб бормоқда.

Отни қамчилаш учун бундан ортиқ яна қандай сабаб керак?!

Зафар Қосимов,
Самарқанд