Samarqandlik hamyurtimiz Bahodir Iskandarov O‘zbekiston davlat jahon tillari universitetida ingliz va yapon tillari mutaxassisligi bo‘yicha tahsil olgan. Universitetni tamomlab 2016-yili o‘qishni davom ettirish uchun Yaponiyaga ketgan. Tokioda yashayotgan Bahodir turizm sohasida faoliyat yuritmoqda. Facebook sahifasida Yaponiya haqida qiziqarli ma’lumot va voqealarni yozib boradi. Hamyurtimizga bergan ilk savolim Yaponiyada yoshlarni mutaxassislikka tayyorlash haqida bo‘ldi.

– Yaponiyada mutaxassislik universitetda emas, kirayotgan ish joyingizda o‘rgatiladi. Siz qaysi universitetda qaysi sohada o‘qishingizdan qat’iy nazar o‘zingiz xohlagan kompaniyaga ishga kira olasiz. Masalan, ko‘pchilik yurist do‘stlarim iqtisod sohasida ishlab yurishibdi. Faqatgina bitta muhim tomoni ishga kirishdan oldin litsenziya talab qilishadi – qurilish, tibbiyot, IT sohalarida. Litsenziyani olish uchun, anchagina tayyorlanib, o‘qib, imtihondan o‘tish kerak. Yaponiyada turistlarni jalb qilish uchun har qanday odam qandaydir ma’noda hissa qo‘shadi, ammo asosiy ishni aynan turizm sohasidagilar qiladi. Qolaversa, hukumat ham turistlar uchun barcha sharoitlarni yaratib qo‘ygan. Hattoki, turizm soliqdan ozod qilingan. Mutaxassislarning fikricha soliqdan ozod qilish turistlar oqimini sezilarli darajada o‘zgartirgan. Yaponiyada turistlarni jalb qilgan yana bir katta omillardan biri – bu yapon animelari. Dunyoning turli burchaklaridan aynan anime ko‘rib, Yaponiyaga borishni orzu qilganlar talaygina. Men faoliyat yuritayotgan mehmonxona – Prince hotel nafaqat Yaponiyada balki, dunyoda ham mashhur bo‘lgani uchun, ko‘plab xorijlik mehmonlar tashrif buyurishadi. Mehmonxonada xizmatni, tartib-intizomni shu darajada chiroyli yo‘lga qo‘yishganki, bir kelgan turist yana qaytib kelishi aniq.

– Yaponiyaga ilk kelgan paytingiz esingizda qolgan voqea.

– Bir kuni shoshilib, yugurib metroga chiqdim. Bu yerda metrolar ertalab shunaqa tirband bo‘ladiki, manzilingizga yetib olguncha o‘zingizni qamalib chiqqan mahbusdek his qilasiz. Xullas, shoshilib, katta tezlikda vagonga chiqib oldim.To‘satdan ro‘paramdagi qizga ko‘zim tushdi – shunaqa tikilayapdiki, odamni xijolat qilib yuboradigan darajada. Sekin telefonimga qaragan bo‘lib, ko‘zimni olib qochdim. Bu yapon qizlari g‘alati ekan-ku,   o‘zbek qizlariga sal ko‘proq qarab qo‘ysangiz uyalib yerga kirib ketadi, deb o‘yladim. Shunaqa xayollar bilan sekin ko‘zimni telefondan ko‘tarib qarasam, u qiz yoniga yana bitta qiz qo‘shildi. Keyin yana boshqa ayollar... Endi telefonning orqasiga yashirinib bo‘lmaydi, kattaroq narsa qidirib sumkamdan kitobimni olib o‘qiy boshladim. O‘qish qayda,  xayolda ming xil fikrlar. Shu payt bir qiz men tomonga kela boshladi. Nihoyat u yapon tilida:«kechirasiz,bu  ayollar minadigan vagon», deb qoldi-ku.

Qarasam, katta qilib yozib qo‘yilgan ekan: «Faqat ayollar uchun» deb... Xullas, Yaponiyada tirbandlik paytida ayollarga tegajog‘lik, noqulaylik bo‘lmasin, deya alohida «vagon»lar tashkil etilgan.

– Yaqinda o‘zbekistonlik ayol deputat bo‘ldi, u yerda saylovlarga targ‘ibot qanday?

– Orzugul Boboxo‘jayeva Tokioning Setagaya tumanida 6771 ta ovoz to‘plab, deputat bo‘lib saylandi. Yaponiyada saylovchilar uchun ovoz to‘plash juda qiyin. Millatdoshimiz saylovoldi tashviqotni zo‘r olib borgani uchun g‘olib bo‘ldi. Menga eng yoqqani o‘zimizning milliy kiyimda yaponlarni jalb etgani bo‘ldi. Bu ham bir strategiya, ham yapon mediasida O‘zbekistonning nomi mashhur bo‘lishiga hissa qo‘shdi. Ya’ni saylovda ko‘p ovoz to‘plash, e’tibor qaratish uchun o‘zgacha yondashuv juda muhim.

Biz yashaydigan tumanda, hokimlikka saylov boshlanganida g‘aroyib voqeaning guvohi bo‘lganman, ya’ni hokimlikka nomzodlar ovoz yig‘ish uchun jon-jahdi bilan kurashadi – katta mashinaning ustiga chiqib mikrofonda odamlarni o‘ziga jalb qiladi. Kelgusi besh yilda quyidagi muammolarni hal qilaman, quyidagi yengilliklarni yarataman deb soatlab gapirib o‘tiradi. Pastda esa, nomzodning guruhidagi vakillar, o‘tib qaytayotganlarga nomzodning rasmi, ma’lumotlari, strategiyasi yozilgan varaqalarni tarqatishadi. Yaponlar har doim shoshilib yurgani uchun e’tiborsiz o‘tib ketishadi. Ularni jalb qilish juda qiyin. O‘sha kunlari ishdan qaytayotib, yerda yiqilib yotgan odamni ko‘rdim, nomzodlarning biri ekan. Mikrofonda gapirayotgan nomzod to‘satdan yiqilib, yerga yotdi. Mazasi bo‘lmay qoldi shekilli, deb o‘ylasam, unday emas ekan, odamlarni jalb qilish uchun yerga yotib olibdi. Odamlar to‘plandi. O‘tgan ham, qaytgan ham bir qarab o‘tdi. Ya’ni yiqilgani tufayli odamlar afishaga, nomzodga e’tibor berdi. Bu yerda bittagina ovoz uchun ham ana shunday kurashlar, harakatlar bo‘ladi.

– Odamlar tartibga, ozodalikka qanday o‘rgangan?

– Asosiy sababi bog‘cha, maktablardagi tarbiya, tizimda deb o‘ylayman. Chunki, bog‘chalarda tarbiyaning asosiy qismi tozalik, ozodalikka qaratiladi. Hattoki, maktablarda boshlang‘ich sinf o‘quvchilariga fan emas, tartib-intizom o‘rgatiladi. Yaponiyaga kelgan ko‘pchilikning birinchi bo‘lib duch keladigan hodisalaridan bittasi axlat tashlash madaniyati bo‘lsa ajabmas. Hattoki, xorijlik talabalarga dastlabki darslarda qanday qilib axlat to‘kish, haftaning qaysi kunlari chiqindini turlarga ajratib to‘kish obdon tushuntiriladi. Bir so‘z bilan aytganda, bizga bolaligimizda o‘tilgan «Manaviyat asoslari» yo‘nalishiga o‘xshagan – «Axlat to‘kish asoslari» degan fan. Balki, shuning uchun Yaponiya nihoyatda toza va ozodadir. Umuman yaponlarda axlat to‘kish san’at darajasiga chiqqan desam mubolag‘a bo‘lmaydi.

Ular chiqindilarni o‘nlab turlarga bo‘lib, alohida-alohida idishlarga tashlashadi. Yaqinda bu yerda hech qachon kuzatilmaydigan holatga duch keldim. Ikki-uch yigit pista chaqib, po‘chog‘ini yerga tashladi. Uzoqroqdan qarab turdim. O‘tib ketayotgan yaponlar yomon qarab, g‘uldirab o‘tib ketayapdi. Yaqinroq borib ne ko‘z bilan ko‘rayki, o‘zimizning yigitlar, 3-4 yildan beri yashab, ishlashar ekan (nahotki, 3-4 yilda ham yaponlarning tozalikka bo‘lgan munosabatidan o‘rnak olishmagan bo‘lsa?). Tanbeh berdim. Vijdoni bo‘lsa, farosati bo‘lsa, qilgan ishidan xijolat bo‘lar desam, yo‘q, aksincha, g‘uldirab-g‘uldirab ketib qolishdi.

– Yaponcha farzand tarbiyasi haqida to‘xtalib o‘tsangiz.

– Ilk borgan kezlarim yoz oylarida, daryo bo‘yida sayr qilgim keldi. Bolalar maydonchasiga yaqin o‘rindiqqa borib joylashdim. Kimdir kitob o‘qiyapti, kimdir itini sayrga olib chiqqan, kimdir musiqa tinglayapti, kimdir yugurish mashqlarini bajarayapti, bir nechta bolalar maxsus bolalar maydonchasida o‘ynayapti.

To‘satdan, 3-4 yoshlar atrofidagi bolacha yuguraman deb yiqilib tushdi va beg‘uborlik bilan o‘ksinib yig‘ladi. Kimdir kelib ko‘tarib turg‘izib qo‘yishini, erkalab ovutishini kutayotgandek yig‘layapti. Biz bolalar begona bo‘lishidan qat’iy nazar ovutishga, yordamga oshiqamiz.

Qisqa fursat ichida o‘zimcha g‘udranib, so‘kingandek bo‘ldim. Nariroqda ikki-uch nafar ayol ko‘rib pinagini ham buzmagani uchun nahotki, jondan aziz farzanding yiqilib, yig‘lab o‘tiribdi-yu borib ovutmasang, xavotir olmasang degan ma’noda. Xullas yugurib borib bolakayni turg‘izib qo‘ydim. Kiyimidagi changlarini qoqib, ovutdim. Shu payt bir ayol biz tomonga kela boshladi. Fahmladimki, bolaning onasi. Kelib rahmat aytsa kerak degan holatga tayyor turgan miyamga bolg‘a bilan urganday bo‘ldi. Ayol kelib baqirib-baqirib meni urushib ketdi.

Nima deyishimni, nima qilishimni bilmay qoldim. Yaxshilik qilganimga javobing shumi dedim-u, kayfiyatim buzilib joyimga borib o‘tirdim.

Bunaqa kayfiyatda kitob ham o‘qib bo‘lmaydi, sayr ham qilib bo‘lmaydi. Qayerdan ham, shu ishni qildim, aybsiz aybdor bo‘ldimmi? Yoki haqiqatdan ham aybdormanmi, kabi bir qancha savollar og‘ushida uyga qaytaman deb turganimda, haligi ayol yana men tomonga kela boshladi, «obbo» dedim.  Ayol bu safar juda muloyimlik bilan, yaponlarga xos madaniyat bilan gap boshladi: «Boya bo‘lib o‘tgan voqea uchun chin qalbimdan uzr so‘rayman. Juda ham «yasashii» (mehribon) inson ekansiz. Sizni urushmasam ham bo‘lar edi. Ammo bu xatti-harakatingiz farzandimning kelajagi uchun, tarbiyasi uchun yomon ta’sir qilar edi.»

«Nimaga ? Men nima yomon ish qildim? Yordam berdim xolos.», dedim.

«To‘g‘ri, siz yordam qildingiz. Ammo bir tomondan katta zarar ham qildingiz. Hozir bolam yiqilib, kimdir kelib turg‘izib qo‘ysin deb yig‘ladi. Men yoki boshqa odam turg‘azsa, u o‘rganib qoladi. Kelajakda ham biror qiyinchilik boshiga tushsa, qoqilsa, kimningdir yordamini kutib yashaydi. O‘zining qo‘lidan hech narsa kelmaydigan bo‘lib qoladi. Siz kelajakda ham farzandimni turg‘izib qo‘yaman, qiyinchilikka tushsa yordam beraman desangiz, bo‘yningizga olsangiz, bemalol yordam qilavering. Qila olmaysiz-a? «Muri» imkonsiz bu narsa. Bugungi holat uchun uzr so‘rayman.»

Anchadan beri shu voqea xayolimdan ketmaydi. Ko‘pchilik yaponlarning nima sababdan birovdan uncha-munchaga yordam so‘ramasligining sababini tushundim. Yaponlarning akasi, tanish-bilishni ishga solib biror bir ishini hal qilayotganlarini deyarli ko‘rmaysiz. Ko‘pchilik ota-onalar farzandlarining kontrakt pullarini to‘lashmaydi. Talabalarning o‘zlari soatbay ish qilib to‘lashadi. Yoki davlatdan kredit olib o‘qishadi. O‘qishni bitirgandan keyin necha yillar davomida oyligidan ushlab qolishadi.

– Moslashishda qiynalmadingizmi?

– Yaponiyaga keladigan o‘zbekistonliklar asosan o‘qish uchun kelishlarini hisobga olsak, moslashishlari unchalik qiyinchilik tug‘dirmaydi, deb o‘ylayman. Ammo, yaponlarning keragidan ortiq bo‘ysunuvchanliklari va ayrim odatlari borki, ularga o‘rganish, moslashish juda qiyin. Shu yerda tug‘ilib, o‘smasangiz moslashib ham bo‘lmasa kerak.

– Yaponiya servis, xizmat ko‘rsatish bo‘yicha ham juda mashhur.

– Shu darajada chiroyli tizimni yo‘lga qo‘yishganki, mijoz bo‘lsangiz o‘zingizni salkam podshohdek tasavvur qilib yuborasiz. Dexqoncha qilib tushuntirsam, bizdagi hokimlarga, amaldorlarga laganbardorlar tomonidan qilinadigan muomala, Yaponiyada oddiy mijozga qilinadi. Shu daraja mulozamat, xushomad qilishadiki, ba’zida xijolat ham bo‘lib ketasiz. Siz qayerda ishlasangiz ham, mijoz har doim haq, degan tamoilga amal qilib, haddan ortiq xushmuomala bo‘lishga majbursiz. Yana bir ahamiyatli tomoni mijozga oddiy yapon tilida gapirish mumkin emas. Murakkab, adabiy tilda gapirish kerak. Masalan: «kutib turing», degan so‘zning o‘rniga  «iltimos, mabodo malol kelmasa, birozgina kutib turing» degan iborani ishlatishga majbursiz. Bu tizimning menga eng yoqqan tomoni – siz nafaqat nimadir xarid qilayotganda mijoz bo‘lasiz, balki hokimiyatda, banklarda, aeroportlarda, metrolarda, shifoxonada qo‘yinki hamma joyda erkatoy mijozsiz. Hushmuomalalik va sizga bo‘layotgan munosabatdan insonligingizni his qilib yashaysiz.

Xullas, Yaponiyada mijoz bo‘lsangiz xohlagancha injiqlik qila olasiz. Sizga g‘ing demasdan hamma qiliqlaringizni ko‘tarishadi. Ammo, bunday tizimning yomon tomoni ham bor. Yaponiyada 5-10 yil yashab, boshqa joyga borsangiz, o‘zingizni xo‘rlangandek his qilasiz. Masalan, qishda Koreyaga sayohatga borganimda, ularning aeroportda, do‘konlarda qilayotgan muomalalari qo‘poldek tuyulgan. Garchi, Koreya rivojlangan, madaniyatli deyilsa ham Yaponiyadagi servis oldida ip esholmay qolar ekan. Koreyadagi servis haqoratdek tuyulsa, o‘zimizdagi xizmatlar mushtlab urgandek bo‘ladi, ishonavering. Londonda 6 yil yashab kelgan bir tanishim Yaponiyada bizga qo‘shni bo‘ldi. Biroz shu yerda yashagandan keyin «uka O‘zbekistondan Angliyaga borganimda, rivojlanganini, xizmat ko‘rsatishlarini ko‘rib, bu yerda xizmat ko‘rsatish juda zo‘r ekan deb o‘ylagandim. Ammo, Yaponiyaga kelib shuni tushundimki, Buyuk Britaniya va Yevropa davlatlaridagi servis ham Yaponiyaning servisi oldida ip esholmaydi» degan edi.

– Yaqinda topganingiz to‘ylarga emas, o‘zingga buyursin, deb yozgandingiz...

– Yapon to‘ylarining ssenariysi deyarli bir xil. Kichkinagina, shinamgina restoranda bo‘lib o‘tadi. To‘yga 10 kishidan 50 kishigacha mehmon taklif qilishadi. To‘yga taklif qilinganlar restoranning qabulxonasiga uchrab ism, familiyasini aytadi va to‘yonasini beradi. Yaponlarda to‘yona hajmi, jamiyatning qog‘ozda yozilmagan qoidasi 300 dollar. Undan kam berish uyat hisoblanadi. Odatda kelin-kuyovning ota-onalari, aka-ukalari ko‘proq 600-1000 dollar atrofida berishadi. Kechada kelin-kuyovning qarindoshi yoki do‘sti boshlovchilik qilib beradi. Falon pulga boshlovchi, qo‘shiqchi, o‘yinchi otarchi gaplashilmaydi. Bitta boshlovchi, 30-40 ta eng yaqinlar, kelin-kuyov bilan to‘y o‘tadi ketadi.

Men sizga yaqin do‘stim Suzukining to‘y xarajatlari haqida aytib beraman. Avvalambor, Suzuki shoshilib, qo‘lidan bir ish kelmasdan uylanib olmadi. O‘qidi, ishga kirdi, o‘zini eplay olishga ko‘zi yetgandan keyin uylandi. O‘ziga ma’qul kelgan juftni topdi. Maxsus belgilangan joyga borib nikohdan o‘tishdi. To‘y kuni belgilandi. To‘yga 50 kishini chaqirishdi. Restoranning bir kishiga 100 dollar atrofida to‘lanadigan ovqatlar menyusini tanlashdi. 50 kishi uchun jami 5000 dollar atrofida bo‘ldi. Har bir kishiga esdalik uchun 10 dollardan sovg‘a olishdi. Jami 5500 dollar bo‘ldi. Qolgan xarajatlar kiyimlar, zal uchun to‘lov va boshqa mayda-chuydalariga yana 4500 dollar ketdi. Endi eng qiziq joyi – yoshlar aytaylik 10 ming dollar sarflab to‘y qilishdi va har bir kelgan mehmon to‘yona bergani uchun, hatto 5 ming dollar foyda qilishdi. Ana endi, oshib qolgan pulga yosh kelin-kuyov to‘y sayohatiga ketishadi. Chet el sayohatiga yoki eng kamida Yaponiyaning ichida boshqa shaharlarga sayohat qilib kelishadi.

– Yaponlarning jonivorlar va tabiatga munosabati...

– Yaponlarning baliq ovidayam ishtirok etganman. E’tiborga molik tomoni jamoatchilik ongi shu darajada rivojlanganki, hech qanaqa qizil kitobga kiritilmagan, qonunlar bilan cheklanmagan, shunchaki, ko‘lga kiraverishda: «iltimos, falon-falon turdagi baliqlarni ovlamang! Ularning qirilib ketishiga sabab bo‘lib, tabiatning tabiiy jarayonini buzmang» deb yozilgan e’lon yetarli. Baliq ovchilari tumshug‘ining tagida osongina tutiladigan, katta-katta baliqlarni ovlamay, kichkina baliqchalarni ovlab o‘tirishadi.

Yaqinda yana bir qiziq voqeaga guvoh bo‘lgandim. 3-4 nafar yapon o‘quvchilari yaralangan kaptarning atrofida to‘planib, bir narsalarni muhokama qilishdi. Voqea nima bilan yakunlanishiga qiziqib, chetroqda kuzatdim. O‘quvchilar maslahatlashib yaqin oradagi politsiyachilarni chaqirib kelishdi. Politsiyachilardan qushga yordam berishini yoki hayvonlar bilan shug‘ullanadigan mas’ullarni chaqirib  shifokorga olib borishni talab qilishdi. O‘sha mas’ul xodimlar kelib, qushni olib ketguncha politsiyachilar ham o‘quvchi qizlar hech qayerga ketishmadi. Yaponlarning insonga munosabati, hayvonot va nabotot olamiga bo‘lgan munosabatini ko‘rib, havasing keladi. Uyimizning oldidagi har bitta daraxtni erinmay ko‘zdan kechirib chiqdim. Har birining tartiblangan raqami, ismi, hatto pasporti bor ekan. Har bir daraxt mahalliy hokimiyatning elektron bazasiga kiritilgan.

Bu daraxtlarni o‘zboshimchalik bilan kesib yuborish uyoqda tursin, birorta shikast ham yetkaza olmaysiz. Hattoki, hokim bo‘lsangiz ham, amaldor bo‘lsangiz ham. Daraxtlarni kesmasdan ham obod shahar qura olishga tayyor misol bu yurt. Daraxtlar shaharsozlikka xalaqit berganda Tokio bugun dunyodagi eng katta megapolis, eng zich va eng chiroyli shaharlardan biri bo‘lmas edi. Bir mas’ul xodimga nega daraxtlarni bitta-bitta raqamlab chiqqansizlar, nega bitta daraxtga shuncha e’tibor, degan mazmunda savol berdim. Javobi esankiratib qo‘ydi: «Daraxtlar ham odamlarga o‘xshab Xudo tomonidan yuborilgan-ku». Har bir joy, har bir uy, ko‘chalar, daraxtlar va gullarga to‘lib yotibdi. Balki shuning uchun Yaponlar eng uzoq umr ko‘ruvchi millatdir.

– Binolari zilzilabardosh quriladi, deyishadi...

– Yaqinda bir yaponiyalik zilzila mutaxassisi, oliy toifali muhandis Yoshinori Morivaki Turkiyadagi talofatlar haqida bergan intervyusini shunday dedi: «Yaponlar ham turklar ham doim duo qilamiz. O‘rtamizdagi farq shundaki, biz yaponlar oldin qo‘limizdan kelgan barcha tayyorgarliklarni ko‘rib keyin duo qilamiz. Ammo, sizlar (ya’ni turklar) faqat duo qilyapsizlar, xolos. Turkiyada zilziladan vafot etganlarning soni ko‘payib ketishiga asosiy sabab sifatsiz qurilgan inshootlar. Turkiyada universitetni bitirganlar, men muhandisman, men arxitektorman deb darhol katta-katta inshootlarni qurilishida ish boshlaydi. Yaponiyada esa universitetni bitirganing bilan hech kimsan. Oldin ikki yil yordamchi bo‘lib ishlaysan, keyin davlatning maxsus quruvchilar uchun testidan, imtihonidan o‘tasan. Imtihon shu darajada qiyinki, 5-7 foiz talabagina muvaffaqiyatli o‘ta oladi va shularga maxsus sertifikat beriladi. Sertifikati yo‘qlarga hojatxona qurishga ham ruxsat berishmaydi.»

Intervyu davomida janob Yoshinori, Istanbul atrofida yaqin 10 yillikda bundan ham kuchli zilzila bo‘lishi mumkinligini va hozirdan jiddiy tayyorgarlik ko‘rishni tavsiya qildi. Nafaqat binolari zilzilabardosh hatto imkoniyati cheklanganlar bemalol harakatlanishi uchun barcha sharoitlar mavjud. Bu yerda, masalan, sog‘lom o‘quvchilar orasida nogironligi bor o‘quvchi ham hech qanday qiyinchiliksiz, muammosiz, hamma bilan teng maktabga ketayotganini uchratishingiz mumkin. Bu ham o‘sha imkoniyati cheklangan inson uchun davlat tomonidan ko‘rsatilgan eng katta yordam, deb o‘ylayman. Birovga qaram ham bo‘lmaydi, birovlarni oldida xijolat ham bo‘lmaydi.

Yaponiya nogironligi bor shaxslar uchun jannatmakon o‘lka deb qo‘rqmasdan ayta olaman. Chunki xohlagan joyingizga borsangiz, sog‘lom odamlar uchun qanday sharoit bo‘lsa, nogironligi bor insonlarga ham shunday sharoit yaratilgan. Xohlagan hojatxonaga kiring, albatta, nogironligi bor inson uchun maxsus joy bor. Xohlagan bekatga boring nogironlarga maxsus joy bor. Xullas, davlat, infratuzilmani shunday qurganki, istalgan nogiron odam uyidan chiqib, butun Yaponiyani birovning yordamisiz aylanib chiqa oladi. Ular hamma bilan teng o‘qiy oladi, ishlay oladi, yashay oladi. Hukumat aravachadan tortib, moddiy ta’minot, o‘qish va ish bilan ham ta’minlaydi. Ilk bor Yaponiyaga kelgan paytimda, ko‘cha-kuyda juda ko‘p nogironligi bor insonlarga ko‘zim tushardi. Yaponiyada nogironlar juda ham ko‘p ekan, deb o‘ylagan edim. Ammo, adashgan ekanman. Yaponiyadagi unday insonlarning soni deyarli o‘zimiz bilan bir xil. Bitta farqi Yaponiyada nogironligi bor insonlarga yaratilgan qulayliklar tufayli ular to‘rt devor ichida umrini o‘tkazishmaydi.

– Yaponiya orzusida yurgan hamyurtlarimizga qanday tavsiya bergan bo‘lardingiz?

– Yaqinda bir e’lonni ko‘rib juda ezildim. Ya’ni e’lonning mazmuni ikki nafar o‘zbek yigiti Tokioda qidiruvga berildi – O‘zbekistonning bayrog‘i va yigitlarning pasporti suratlari bilan. Hattoki, ularni topganga mukofot puli ham taklif qilishdi. Eshitishimcha, bu yigitlar 60 ming dollar atrofidagi pulni o‘g‘irlab, O‘zbekistonga qochib qolishgan. Yaponiyadagi o‘zbeklarning obro‘siga, e’tiboriga shu darajada qattiq zarba bo‘ldi. Shuning uchun oddiy soatbay ishlarga yurtimizdan kelganlarni ishga olishlari qiyin bo‘lib bormoqda yoki past oylik to‘lashadi, kredit kartalari berishmaydi, uyni ijaraga berishga qo‘rqishadi. Telefon kompaniyalari shartnoma qilishmaydi. Eng achinarlisi, universitetlarda hamyurt talabalarga grant ajratilmaydi, yotoqxona va kontrakt pulini oldindan undirishadi. Ota-onalardan iltimos qilardimki, hech qayerda o‘qimagan, o‘qish uchun kelmayotgan, tilni bilmaydigan, potensiali yo‘q farzandini pul ishlab qaytadi, deb Yaponiyaga jo‘natishmasin. Aks holda, farzandlar kelish uchun qilgan xarajatlarini qoplash maqsadida har qanday tubanlikdan qaytmayapti. Yaponiya Amerika emas, tavakkal qiladigan joy emas. Bu yerga keladiganlar yaxshi til bilishi muhim, potensiali, mutaxassisligi bo‘lishi shart.

Barno Sultonova tayyorladi