Ўзбекистонга олиб кириладиган маҳсулотлар келажаги қандай ўзгаради? Импорт қилувчилар қонун ҳужжатлари талабларини инобатга олган ҳолда, дўкон пештахларидаги юксак стандартларга қандай қилиб риоя қилиб келмоқдалар?

Импорт қилувчи компаниялар ҳамда сув ва салқин ичимликлар ишлаб чиқарувчи корхоналар вакиллари билан эксклюзив суҳбатда биз кўплаб баҳс-мунозараларга сабаб бўлувчи, лекин бизнес учун ҳам, давлат учун ҳам муҳим бўлган жараён - агрегацияни жорий этиш қандай амалга оширилишини муҳокама қиламиз. Келинг, ҳар бир ичимлик ва шиша сув ортида турган муаммолар, технологиялар ва истеъмолчи олдидаги масъулият ҳақида гаплашамиз. Ушбу тизим ўйин қоидаларини ўзгартиради, ҳар бир босқичда сифат назорати ва маҳсулотни кузатиб боришни соддалаштиради.

Қонунчилик базаси

Аввало, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 631-сонли қарори билан 2024 йил 1 ноябрдан бошлаб ичимликларнинг биринчи гуруҳи учун агрегация тизимини жорий этиш тасдиқланганини эслатиб ўтиш муҳимдир. Уларга мева ва сабзавот шарбатлари, газланган ва газланмаган сув, шакар ёки бошқа ширинлик қўшилган ёки қўшилмаган ПEТ ва шиша идишлардаги ичимликлар киради. Маҳсулотнинг иккинчи гуруҳи, яъни металл идишлардаги, шу жумладан алюмин идишлардаги ичимликлар 2025 йил 1 майдан бошлаб агрегацияланиши керак.

2021 йил 15 июлдан бошлаб сувни сериализация қилиш тизимини синовдан ўтказиш тажриба лойиҳаси бошланган эди. Ушбу ташаббус доирасида 5 та ишлаб чиқарувчи оператор ҳисобидан ускуналар олди ва уларга маркировка кодлари бепул тақдим этилди.

Сув ва ичимликларни мажбурий маркировкалаш дастлаб 2022 йил март ойида бошланиши керак эди. Бироқ йирик ишлаб чиқарувчилар технологик жиҳатдан тайёр эмас экан, шу сабабли муддатлар бир неча бор: аввал 2023 йил июлига, кейин эса 2024 йил мартига кўчирилди.

18 ноябрь куни Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Солиқ қўмитасида мажбурий агрегацияни жорий этишни кечиктириш истагида бўлган бизнес вакиллари билан учрашув бўлиб ўтди. Қўмита 1 декабрдан кейин муддатни узайтиришдан бош тортди, чунки бир қатор компаниялар аллақачон агрегация жараёнини жорий қилган эди. Босқичма-босқич юзага келадиган қийинчиликларни муҳокама қилиш учун Солиқ қўмитаси, Савдо-саноат палатаси вакиллари ва бевосита тадбиркорларнинг ўзларидан иборат ишчи гуруҳ тузиш тўғрисида қарор қабул қилинди.

Ўзбекистонда агрегация ва рақамли маркировка тизимини янада ривожлантириш импорт қилувчилар ва ишлаб чиқарувчилар билан фаол мулоқот қилиш билан чамбарчас боғлиқ. Айнан уларнинг тажрибаси ва фикр-мулоҳазалари янги талабларни жорий этишда асосий омилларга айланади.

Импорт қилувчиларнинг тизимга мослашишдаги роли

«SMART GLOBAL DISTRIBUTION» va «GD Pharm» каби йирик импорт қилувчилар вакиллари бугунги кунда ўз фаолиятида агрегацияни жорий этишда дуч келган муваффақиятли кейслар ва муаммолар билан ўртоқлашмоқда. Уларнинг таъкидлашича, нафақат ишлаб чиқариш линияларини техник модернизация қилиш, балки ходимларни ўқитиш, логистика занжирларини яратиш, шунингдек, дистрибюторлар билан ҳамкорлик қилишнинг ягона стандартини ишлаб чиқиш муҳим босқич ҳисобланади.

Қосимов Шерзод, «SMART GLOBAL DISTRIBUTION» вакили (Rich, Pulpy ва бошқа шарбат маҳсулотларини ишлаб чиқарувчи Россиянинг «Multon partners» компаниясининг шарбат маҳсулотлари импортчиси):

- Агрегация босқичини бошлаш учун қандай тайёргарлик ишлари амалга оширилди?

- Ўзбекистонда маркировкалаш жараёни Россияга қараганда эртароқ бошланган, бу эса импортчилардан товар захирасини олдиндан шакллантириш ва омборларда тайёргарликни ташкил этишни талаб қилган. Дастлабки босқичларда иш қўлда олиб борилди: биз маркировкалаш жараёнини ишлаб чиқиш, вақт сарфи ва қўлда бажариш имкониятларини текшириш учун божхона омборларида бригадаларни йиғдик. Ҳозир бу жараён профессионал ва тезкор тус олди.

- Агрегация тизимининг жорий этилиши импорт қилувчи сифатидаги фаолиятингизга қандай таъсир кўрсатди? Қандай асосий афзалликларини кўрмоқдасиз?

- Биринчи навбатда, маҳсулотни ҳисобга олиш ва электрон ҳисобварақ-фактураларни шакллантиришни ажратиб кўрсатиш керак, бу ерда агрегацияланган кодга кирувчи 12 мингдан 60 минггача маҳсулотни ўз ичига олиши ва ҳаммаси битта код орқали кўрсатилиши мумкин. Яъни қоғозлар жамланмасининг зарурияти йўқолади, товарнинг бутун рўйхати бир қаторга сиғади.

- Агрегация савдо ҳамкорларингиз ва етказиб берувчиларингиз билан ўзаро муносабатларга қандай таъсир қилади? Тизим янада шаффоф ва самарали бўлдими?

- Энди, агрегация туфайли, биз дўконлардаги маҳсулотлар «кулранг» импорт билан эмас, балки бизнинг ҳамкоримиз томонидан расмий равишда юклаб жўнатилганига ишонч ҳосил қилишимиз мумкин. Бу савдо нуқталарига қонуний етказиб беришга ўтишга ёрдам беради ва истеъмолчига сифат кафолатини таъминлайди. Биз эса бозорни «оқ» сифатли маҳсулотлар билан тўлдиришимиз керак.

Қодирбердиева Зарина, «GD Pharm» вакили:

- Агрегацияга тайёргарлик жараёнида қийинчиликлар пайдо бўлдими? Агар шундай бўлса, айнан қандай қийинчиликлар?

- Ҳа, айниқса, маҳсулотни сертификатлаш босқичида маълум қийинчиликлар бўлган. Маҳсулот сертификатлашдан олдин тўлиқ маркировка қилиниши кераклиги сабабли, бу вақтни оширади ва товарнинг бозорга чиқишини кечиктириши мумкин. Шунга қарамай, узоқ муддатли истиқболда бу жараёнлар ҳар бир босқичда товарлар устидан назоратни яхшилаш имконини беради.

- Агрегацияни жорий этишдан узоқ муддатли истиқболда қандай молиявий фойда кўрасиз? Бу қарор бизнесингиз учун иқтисодий жиҳатдан мақсадга мувофиқ бўлдими?

- Ушбу даврда биз агрегациядан келадиган молиявий натижаларни эндигина баҳолай бошлаяпмиз, аммо ҳозирнинг ўзидаёқ захираларни бошқариш харажатларини камайтириш ва ҳисобнинг аниқлигини ошириш учун салоҳиятни кўриб турибмиз. Келажакда бу бизга жараёнларни оптималлаштириш ва харажатларни камайтиришга ёрдам беради.

- Агрегация туфайли бизнесни кенгайтириш учун қандай қўшимча имкониятлар очилди? Сиз ассортиментни кенгайтиришни режалаштиряпсизми ёки ҳажмларни оширишни режалаштиряпсизми?

- Агрегация биз учун кўламни кенгайтириш учун янги имкониятларни очади. Биз уларнинг ассортиментини кенгайтириш ва етказиб бериш ҳажмини ошириш имкониятларини кўриб чиқмоқдамиз, бу эса улар билан янада самарали ишлаш ва бозорда ўз мавқеини мустаҳкамлаш имконини беради.

Агрегацияни нафақат импорт қилувчилар, балки маҳаллий ишлаб чиқарувчилар ҳам фаол жорий этмоқда. Шунинг учун бизнеснинг бу борадаги фикрини билиш ҳам муҳим.

Бабабеков Ахатбек, «PULSAR GROUP BREWERY» МЧЖнинг маркировкалаш бўлими катта мутахассиси, лимонадлар, «Pulsar Zero» ичимликлари ва «OASIS» суви ишлаб чиқарувчиси:

- Агрегацияни жорий этишнинг дастлабки босқичи қандай ўтди?

- Биринчи босқичда биз ишлаб чиқариш цехларимиз учун қуйиш линиясининг керакли тезлигини ҳисобга олган ҳолда кодларни киритиши мумкин бўлган аппликаторларни излаш билан шуғулландик. Иккинчи босқичда биз ҳам якка, ҳам гуруҳли кодларни ўқиш учун сканерларни қидирдик. Ушбу муаммони ҳал қилиш учун биз кодларни қўллаш учун тайёр техник ечимга эга бўлган интеграторга мурожаат қилдик. Дастур бизнинг аппликаторларимиз ва сканерларимиз билан ишлаш учун мослаштирилган ва ишлаб чиқариш линияси тезлигининг мувофиқлигини таъминлаган ҳолда такомиллаштирилган. Интегратор, шунингдек, дастур бизнинг шартларимизга максимал даражада мос келиши учун ўзгартиришлар киритди ва линияда кодларни киритиш ва ҳисоботларни шакллантириш жараёнини автоматлаштирди.

- Агрегация тизимининг жорий этилиши сизнинг ишлаб чиқарувчи сифатидаги ишингизга қандай таъсир кўрсатди? Қандай асосий афзалликларини кўрмоқдасиз?

- Маркировкалаш ва агрегациялашнинг афзаллиги шундаки, кодларни киритиш ва ўқиш жараёни ўзига хос бўлиб, дилерлар ва савдо нуқталарида товарни истеъмолчига етказиш ва уни ўқиш билан боғлиқ муаммолар йўқ. Код талабларга мувофиқ қўлланилган ва маҳсулотга ёпишиб туради, деформацияланмайди ва якуний истеъмолчи ҳар доим кодни сканерлаши ва ушбу маҳсулот ҳақидаги маълумот олиши мумкин.

- Агрегация тизимидан фойдаланиш бошланганидан кейин маҳсулот ҳисоби ва назоратида қандай ўзгаришларни кузатдингиз? Партиялар ва юкларни кузатиш осонлашдими?

- Агрегация ва маркировкаланган маҳсулот маълумотларига кўра, бухгалтерия ўз тизимида кўчириш, ҳисобга олиш, ҳисобот ва ҳисобдан чиқариш, шунингдек, филиалларнинг маҳсулотлари қолдиғи амалга ошириладиган аниқ партияни кўради. Бу ўз маҳсулотини назорат қилиш ва унинг қолдиқларини ҳисобга олиш имконини беради.

Бозор иштирокчиларининг фикрига кўра, агрегацияни жорий этиш ижобий динамика билан кечади, деган хулосага келиш мумкин. Бу импортчилар ва маҳаллий ишлаб чиқарувчиларнинг бизнеснинг умумий ривожланишига ҳисса қўшадиган жараёнлар самарадорлигини оширишдан манфаатдорлигини тасдиқлайди.